Kaplica Cormac’ka, Rock of Cashel

Na terenie zespołu sakralnego Rock of Cashel w Irlandii, znajduje się jeden budynek, który wg. mnie zasługuje na specjalną uwagę, a wydaje mi się często pominięty. Kaplica jest zbudowana została w stylu romańskim w XII wieku na polecenie króla Munster Cormac’a Mac Cárthaighz. Została konsekrowana w 1134 roku i jest najbardziej wyrafinowanym przykładem romanizmu na wyspie. Jednocześnie jest to jeden z najstarszych i najlepiej zachowanych zabytków irlandzkiego kamieniarstwa romańskiego. Budynek jest bardzo nietypowy, w swojej formie, jak na Irladię. Zastosowane detale architektoniczne, i bryła odbiegają od standardów spotykanych na wyspie.

Kościół składa się z prostokątnej nawy, oraz prostokątnego prezbiterium, przy pn-wsch i pd-wsch narożniku nawy flankowany jest przez kwadratowe w planie wieże. Wieże flankujące nie są obecne w architekturze Irlandzkiej tego okresu. Ich forma jest nawiązaniem do architektury kontynentu europy, a w szczególności doliny Renu. Historyk sztuki Francois Henry uważa, że wskazuje to na bliskie koneksje pomiędzy Cashell, a irlandzkimi opactwami w Kolonii i Ratyzbonie. Osobiście jednak uważam, że w XII wieku wystarczająco dużo działało się w Europie, działało dużo budowniczych strzech i wpływy, o których mowa, niekoniecznie muszą być powiązane z wyżej wymienionymi opactwami, a tylko wskazują na możliwość wynajęcia strzechy związanej z terytorium doliny renu.

Bryła nie należy do skomplikowanych, co typowe jest dla architektury Irlandii. Jeśli chcemy obejrzeć budynki ze skomplikowanym planem, nawami i transeptami, i emporami, to musimy zmienić wyspę. Siłą irlandzkiej architektury, jest szczegół, ryty w kamieniu detal, głowa psa, smoka i człowieka. Meandry roślin, zygzaki i romby. Może nie dorównują one tym z katedr Francji, jednakże mają swój nietypowy wydźwięk. Prawdopodobnie jest to efekt silniejszych niż we Francji wpływów celtyckich. Oraz warunków w jakich były tworzone na deszczowym i zimnym krańcu Europy.

Kościół został zbudowany z wapienia, w technice Opus Isodomum, dopasowanie kamieni jest bardzo dokładne.

Pierwsze zdziwienie pojawia się gdy patrzymy na ścianę południową tego budynku. Znajdują się na niej ozdoby w formie blend i ślepych arkad. Cztery rzędy, stopniowo zwiększających się ku górze elementów. W dolnych 2 rzędach brakuje jednak harmonii. Psuje ją portal północny, obecnie jedyne wejście do świątyni.  Blenda po lewej stronie, w drugim rzędzie w całości stanowi rekonstrukcję, będącą wizją XX-wiecznego artysty. To samo można powiedzieć o ciosach w murze dokładnie ponad archiwoltami portalu. W miejscu gdzie znajduje się portal zmieściłyby się dwa okna o rozmiarze tych znajdujących się na prawo od niego, a ponad nimi blenda. Na tej podstawie uważam, że portal powstał już po zakończeniu prac nad ścianą południowa. Jednakże zdobienia archiwolt, a w szczególności tympanon, zdają się sugerować, że przebudowa miała miejsce stosunkowo prędko. Może dokonała jej jeszcze ta sama grupa rzemieślników.

Obchodząc budynek od wschodu widzimy pięknie wykonane prezbiterium, ze ślepą galerią, kolejnym zapożyczeniem z Nadrenii. Typowo irlandzkim elementem są tu rzeźbione głowy ludzi i maszkaronów. Znajdują się one na kamiennych legarach, stylizowanych na drewniane belki więźby dachu. Mamy tu prawdopodobnie zapożyczenie z drewnianego budownictwa irlandzkiego okresu wczesnochrześcijańskiego. Po tego typu wykończeniu możemy domyślać się form ozdobnych na drewnianych budynkach.

Zarówno nawa jak i prezbiterium pokryte są dachem kamiennym, typowym dla Irlandii. Nawa kaplicy nakryta jest sklepieniem beczkowym na kamiennych gurtach, natomiast prezbiterium sklepieniem krzyżowym z żebrami.

Nawa oddzielona jest od prezbiterium łukiem tęczowym o bogatych zdobieniach, występują tutaj także płaskorzeźby przedstawiające głowy. Po jej obu stronach przy łuku tęczowym znajdują się wejścia do przyziemia wierz. W wieży południowej znajduje się okrągła klatka schodowa prowadząca na piętro i dalej na szczyt wieży. Do przyziemia wieży północnej prowadzi z nawy ozdobny portal rozglifiony z archiwoltami. Prawdopodobnie pomieszczenie to służyło jako kaplica, lub grobowiec.

Na ścianach wewnętrznych nawy występuje podział na dwie sekcje. Dolna cześć to galeria ślepych arkad, analogiczna do widocznych na zewnątrz Górny pas stanowią półkolumny, pełniące rolę służek podtrzymujących gurty sklepienia.

W prezbiterium natrafiamy na zabytek będący jednym z wyznaczników Kaplicy Cormacka. Znajdują się w niej bowiem freski będące najprawdopodobniej pierwotnym zdobieniem świątyni. Ściany, oraz sklepienie nawy także pokryte były freskami, jednakże zostały one pokryte farbą na początku XX wieku, co doprowadziło do ich zniszczenia. Ogólnie budynek jest bardzo zawilgocony.

Przechodząc dużym portalem północnym wchodzimy na mały trójkątny dziedziniec. Dziedziniec utworzony jest przez wschodnią ścianę transeptu północnego katedry, południową ścianę prezbiterium katedry i północną ścianą kaplicy. Jest to jedno z najdziwniejszych adaptacji jakie widziałem w życiu. dodać tutaj należy że portal północny, po przebudowie prawie nieużywany, bo i do czego, a jest NAJBARDZIEJ OZDOBNY. Był on głównym wejściem do świątyni, przed powstaniem katedry. Kiedy zobaczyłem to „marnotrawstwo” nie mogłem wyjść z osłupienia. Katedra została przecież postawiona zaledwie 100 lat później. Nie wydaje mi się żeby powstała forma była wynikiem błędu w obliczaniach, lub niewiedzy. Katedra jest wielkim budynkiem postawionym z niemałym kunsztem. Dlaczego zastosowano tego typu rozwiązanie, nie mam pojęcia. Wydaje się, że wtedy właśnie (loginie rzecz biorąc) przekuto portal południowy stanowiący obecnie jedyne wejście do obiektu.

Rock of Cashel, plan katedry (czarna) i kaplicy (szara) z dokumentu dostępnego na stronie zabytku (obrazek zorientowany góra-północ)

Jeśli chodzi o portal północny to jest tam zastosowane rozglifienie formy zoomorficzne i romboidalne, oraz przedstawiania głów, wszystko co typowe dla Irlandii. Oprócz tego mamy formy typowe dla kontynentu tympanon, oraz wysunięcie konstrukcyjne, nawiązujące on bowiem do portali baldachimowych. Ściana północna jest zdobiona pasem ślepych arkad, oraz ornamentami zygzakowatymi jak i płaskorzeźbami w formie kwiatów i ludzkich głów.

Rock of Cashell, plan katedry i kaplicy (z dokumentu dosępnego na stronie zabytku)